prendasdesardegna.it
prendasdesardegna.it
Guspini

Guspini

A mesudii de su golfu de Aristanis e de is stànnius de Marceddì, puntu de importu mannu po is chi andànt po mari in su neolìticu po sa pedra de tronu, pretziada meda, si aberit una cea serrada a ocidendi de is montis de su Guspinesu e de s’Inglesienti, arricus de prata, prumu e zincu; tra naviganti neolitici per la preziosa ossidiana del monte Arci, si apre una fertile pianura alluvionale chiusa a occidente dai monti del Guspinese e dell’Iglesiente ricchi di argento, piombo e zinco; me is serras nord-orientalis de su Monti Linas, in s’antiga regioni de Monreali, nc’est Guspini. In pranu, cun calincunu cùcuru, su tèrritoriu est meda arricu de matas e de animalis.


De importu mannu po sa geologia, est su conu vulcanicu chi s’est fatu tres milionis de annus fait, de Cucuru Zèpara, unu monumentu naturalisticu raru, aìnturu de sa bidda, chi tenit una parti, bessia a pillu gràtzias a is atividadis de gava, de prismas de basaltu colonnarius, artus giai 20 metrus, nodius comenti “cannas de òrganu”. Su territòriu at aculliu sèmpiri medas animalis, comenti su sirboni e su cerbu sardu (de su 1989 traballat in Guspini s’associatzioni Elafos, chi amparat sa presèntzia de su cerbu sardu in s’area intra Montevecchio e sa foxi de s’arriu Piscinas), ma puru schirrus, mergianis, buca de meli, pisitus arestis, conillus, lepris, arritzoni e topus de sonnu. Conca a sa costa, su stànniu de Santa Maria de Neapolis acullit is mangonis. No amancant animalis tipicus comenti sa tarantula de acua, s’arrana de acua, sa calixeta e su pistilloni murru. In su territòriu ddoi est unu de is prumonis birdis de sa Provìncia, spicant is coloris de sa strùvina arta de olioni, tùvara, sambucu aresti, ìlixi e suèrgiu; acanta a is arrius, alinus nieddus, lionàrgius e sàlixi biancu. In su parcu comunali de Gentilis, logu de atòbiu po famìllias e sportivus, crescint padentis de suergius e ìlixis e struvina. Sèmpiri conca a sa costa, si ndi pesat imponenti Monti Aruentu, dedicau a s’eroi aregu Ercole, unu tempus considerau sacru. In s’antighidadi fut imperau che presìdiu militari e de cuntrollu, aici comenti amostant is arrestus de s’antigu casteddu chi nc’est in su cucuru.

Su trastìgiu de s’òmini in su territòriu guspinesu est documuntau po s’edadi neolìtiga, nuragesa, fenìciu-pùnica e arromana, ma sa bidda est de s’artu medioevu; sa crèsia de Santa Maria de Malta, est su fràigu prus antigu.

S’economia de Guspini est pruschetotu apitzus de agricultura e de s’allevamentu, de s’indùstria de ceràmica, artigianau e su tertziariu. Degada ant serrau is minieras, a s’acabu de is annuso tanta, s’economia est stètia furriada e impunnada a su turismu e po custu, ant abertu su Museo della miniera, chi permitit de bisitai is gallerias e is cantieris, e in sa bidda,“Domus”, unus cantu de museus aliongiaus. Dònnia annu in Guspini si faint is festas religiosas po Sant’Antoni de su fogu, Santu Iroxi, Santu Sidoru, Santu Piu X, Santu Giuanni Bosco, Santu Nicolau. Sa patrona de Guspini est sa Madonna de s’Assunta e a issa est intregada sa festa de Santa Maria, sa prus de importu po is guspinesus, narada sa festa manna. De su 14 de austu, po otu diis, sa bidda si firmat, si bistit a festa, torrant is emigraus e in totu sa bia Santa Maria troporadas passillant intra is paradas. Sa parti prus nodia de sa festa est sa prucessioni innui is autoridadis cìvilis e religiosas, trubas in costumu, carrus e tratoris cuncordaus, badìndas musicali e, pruschetotu genti meda acumpangiat sa stàtua de linna de sa Madonna dormia de sa crèsia de Santu Nicolau a cussa de Santa Maria de Malta. Innantis de su pasàgiu de sa prucessioni, sa bia Santa Maria benit infrorada: unu tretu de froris, arrica de disènnius, scritas e decoratzionis, aprontat su passàgiu de sa stàtua.
Acurrit genti meda a su carnevali puru cun is carrus e is mascara; intra de custas spicat cussa tradizionali de is cambas de linna, chi passant apitzus de tràmpulus artus cun d-una màscara de linna o de cartapesta in faci narada garrota.
Àterus atòbius de importu funt Arresojas, mostra de su gorteddu sardu chi si fait dònnia dus annus, Birras, sa festa de is birras artrigianalis de s’ìsula, sa sagra de su meli e su “Dicembre teatrale” a cura de sa Filodramatica guspinesa.

Me is mesas de is guspinesus, de sèmpri, no amancant insacaus, pani, casu e una boona coxina campidanesa. De impoprtu mannu funti s durcis puru, chi innantis si faiant po is festas (de sa famìllia o de sa comunidadi). Po Pasca Manna si faint is pardulas de casu friscu o de arrescotu e tzafaranu. Àterus bobois localis funt is amaretus, is pabassinus, is guefus, is bianchinus, is pistocus finis, is pirichitus, is galletinas, su pani de saba e is cruguxonis de bentu. Su meli puru tenit un’importu mannu. Si fait su meli de cardu, de cardilloni, de murta, de aràngiu, de eucaliptus, de sudda, de armidda, millefiori e de s’olioni, de innui si fait unu meli amarigosu. Meda bonu est finas a su turroni guspinesu, una produzioni antiga, passada me is famìllias de babu a fillu. Oindii puru medas turronaius de Guspini sighint is arricetas de una borta e ddu traballant sighendi sa tradizioni po fai turroni de diversas calidadis, intra de custas, su turroni marigosu cun meli de olioni, nodiu meda.

Torna su
prendasdesardegna.it

Crediti