prendasdesardegna.it
prendasdesardegna.it
Traballus antigu

Traballus antigu

Is atividadis econòmicas de Sant’Andria de Frius fiant pruschetotu sa pastorìtzia e s’agricultura e, finas a is annus Otanta, ddoi fiant puru duas minieras, un’àtera intrada po sa bidda.
Is famìllias faiant dònnia cosa in domu po no depi pigai nudda ainas, cosa de papai e bistiris: po cussu su prus sciiant fai medas traballus. Su messaju si faiat e arrangiàt issu etotu is ainas chi ddi serbiant dònnia dii. Po is ainas prus mannas ddu naràt a su ferrero o a su maistu de linna. Is piciocas, giai de piticheddas, imparànt de is mamas e de is ajajas a essi bonas meris de domu: depiant sciri cosiri, filai, arrandai, coxinai, fai su pani, sa pasta e is durcis. Su pani depiat bastati po totu sa famìllia e po is serbidoris puru. No fiat unu traballu grai meda, ma nci boliat tempus e bravura. In dònnia domu si faiant is durcis, ma in bidda fiant nodius meda is chi faiat Efìsia Melis, tzia Efisiedda, intamis po is gatou  “monumentalis” fut nodia Amelia Cossu. Giai chi fiant is prus bravas, ddas tzerriànt po cojas e àteras festas.
Oi, is ainas imperadas unu tempus me is traballus de dònnia dii, tenint unu valori artisticu e culturali, chi nudda tenint de biri cun su chi serbiant.


Sa butega de su ferreri
Is ferreris faiant ainas imperadas dònnia dii.
Unu tempus, candu si nci spostàt sceti a cuaddu, a burrincu, a molenti e a boi, su de su ferreri fut unu traballu spainau meda, giai chi is animalis si portànt de su ferreri duas bortas a s’annu po ddus ferrai e, dònnia ferru fut fattu a mesura. Su ferreri teniat unu scienti po ndi pesai su pei de su pegus in s’interis chi issu ddi poniat su ferru buddiu apitzus po ddi pigai s’arrastu. Agoa su ferreri pistàt su ferru in s’incudini e ddu firmàt a s’unghedda de s’animali chi boliat limada po torrai a essi ferrada.
In sa bidda ddoi fiant is butegas de Luigi Mereu in bia Verdi, Giuseppi Atzeni e Luigi Paderi in via Armandu Diaz e Sarvadori Mannai in bia Cavour.

Sa butega de su maistu de linna
Sa butega de su maistu de linna fiat in cora de pareta e fiat de Serafinu Mura.

Su maistu de carru
Su caru fut importanti meda siat po traballai siat po andai de unu logu a s’àteru.
In sa bidda su maistu de carru fut Luisicu Anedda chi teniat sa butega in bia Garibaldi. Faiat is carru a bois, foras de calincuna parti chi fut fata de su ferreri.

Su butaiu
Su butaiu faiat e arrangiàt is carradas, si tzerriàt  Andria Melis chi teniat sa butega bia Alessandro Volta.

Su sabateri
Su sabateri traballàt cun peddi e colla. Nci fiant medas butegas: cussa de Guidu Melis in bia Piave, de Angelu Aru in bia Michelangelo e de  Boricu Aru in bia Cavour. No sceti arrangiànt is crapitas, ma ndi faiant noas puru e andànt a carru a ddas bendi in totu Trexenta. Giai chi fiant pòberus, bendiant totus is cràpitas poita serbiàt su dinai. is fillus insorus, incumentzànt a tenni crapitas sceta a matucheddus.

Su gueteri
A su gueteri ddi narànt Ubaldu Vacca chi fut nodiu in totu is biddas po is guetus chi faiat issu etotu in sa butega cosa sua, in bia Grazia Deledda.

Sa messadura
Is messadoris traballànt a scarada, a giorronada, messendi sa spiga a farci. Giai chi fiant scaraderis sa paga fut stimada apitzus de su trigu seminau. Is spigas ddas bodiant is spigadrixis.

Is spigadrixis
Dònnia messadori podiat scerai sa spigadrixi po issu; issa ddi depiat betiri s’acua po bufai in s’interis chi fiat traballendi e, po ddi torrai gratzia de dda ai scerada, calincuna cosa de s’ortu, durcis, ous o pani. Su meri de is terras puru mandàt is serbidoreddas suas a sa stoa.
Nemus podiat incumentzai a boddiri sa spiga de sa stua innantis de s’arribiu de su meri. Is serbidoras chi traballànt in domu sua, podiant andai a sa stoa sceti degada iant acabau de fai sa cosa de domu, e is àteras spigadrixis, ddas depiant abetai.
Una borta bodias, is spigas si tragànt me is domus e ddas poniant in su stabi a manera chi su trigu abarressit sciutu. Innantis su stabi boliat  allichidiu beni.

Sa trebadura
Su logu scerau po sterri sa spiga si pulliat beni. Is spigas si depiant ponni a circu cun sa cabitza conca a aìnturu, a manera chi su trigu pistau in sa trebadura abarressit aìnturu de su circu fatu de is cambus de sa spiga. In mesu a su circu, si cravàt a terra unu palu  de linna anca si faiant girai is animalis (bois, cuaddus, burrincus) chi trebànt. Is animalis girànt aingìriu de su palu assumancu po dexeotu bortas, ma su prus de is bortas, totu sa dii puru, acumpangiaus de s’òmini.
Si faiat aici puru po sa faa, su pisurci e cìxiri.
Agoa si faiant muntonis e s’abetàt chi su bentu ndi essat stallau sa palla de s’incùngia.

Incungiai sa palla
Una borta chi su bentu pretziat s’incùngia de sa palla, si ndi boddiat cussa puru e si tragàt a is domus me is carrus. A su carru ddi poniant cedra, una stòia fata cun naiteddas de ollastru o de murta. A su logu innui si pinnigàt sa palla, ddi narànt domu de palla.

Is serbidoris
A is pipius e a is pipias ddus acodrànt, eus a nai ca ddus mandànt a traballai po famìllias arricas. Cun su dinai chi cuadangiànt agiudànt a mantenni sa famìllia insoru. Chi sa paga fut arta s’arrennesciat a ponni a parti calincuu soddu po su corredu, o po is mascus, po pigai sa domu. S’annu de traballu incumentzàt su 7 de cabudanni.

S’aringiu
S’aringiu si faiat cun su bestiàmini e pigàt nòmini diversus a segunda de su tempus. A cussu de friaxu-martzu ddi narànt manixu, a su de maju manixu de beranu e a s’ùrtimu, manixu de atongiu.

Sa seminadura
Si ghetàt sa sementza e, apustis de ai arau, si faiant surcus, tzerrius coras, anca scolàt s’acua pròpria.
In mesu a su cungiau nci faiant unu surcu prus mannu de is àterus po s’acua a manera chi no si prenessit de acua. Innantis de arai si tiràt s’ebra a marra; calincunu tipu de ebra, comenti su pabauli, boliat tirat cun is manus.

Sa binnenna
Apustis de sa binnenna, a s’axina segada dda poniant aìnturu de cubas de linna de castangia tzerriadas stareddus. Apitzus de su carru s’axiràt s’axina aìntrus de is cubidinas, mannas e piticas; lòmpius a domu si poniat in d-una cubidina prus manna ancora e si prentzàt cun is peis scurtzus. Si lassàt axedendi una o duas cidas, a bortas de prus puru, ma in dònnia manera depiat essi cracada dònnia dii. Agoa si ndi bogà sa benatza chi beniat pretzada a prentza, intamis su mustu ddu poniant me is carradas. Apustis sa benatza si poniat in sa cuba e s’allonghiàt cun acua de funtana; si lassàt axedai e in d-una pariga de diis si faiat su piriciolu, su binu de sa gentixedda.
Sa bìngia depiat essi sighia a tot’annu. Apustis de sa binnenna si pudàt e s’acapiàt in artu su sarmentu. Agoa si depiat scratzai, eus a nai, si marràt po fai coras or’oru de is giualis po pinnicai s’acua pròpria. Candu sa folla cresciàt si smamàt, eus a nai, si ndi bogàt sa folla chi no serbiat a nudda e si curànt is àteras cun cinixu e tzurfuru. Candu passànt is bois po arai, a is follas prus mannas ddas acapiànt po no essi stirongiadas e a is bois poniant sa sportizia po no si ddas fai papai.

Su traballu de is animalis
Su bestiàmini fut imperau meda po is traballus de dònnia dii.
Is bois aranta de a mengianu a merì, tragànt linna, pedras, etc. Ddis poniant unu pitiolu tzerriau pitiolu furisteri ca sonàt candu s’animali papàt; a obrescidura, candu no s’intendiat prus su pitiolu bolia nai ca su boi iat acbau de papai e si podiat torrai a incumentzai a traballai in su sartu.
Po acuai s’ortu si imperànt una mola po piscai s’acua de su putzu. Giai sèmpiri fiat de linna e fiat mòvia de unu molenti a facibi posto, po no ddu scimingiai.
Nci fut un’arroda manna anca ddoi fiant còngius de terra, atesu s’unu de s’ateru e acapiaus a una cadena, chi comenti girat sa mola, nci calànt asuta, piscànt s’acua e ndi torrànt a artziai prenus. S’acua dda imperànt inderetura in s’ortu o dda acabidànt in d-unu lacu mannu tzerriau bràziga.
Po molli su trigu s’imperàt sa mola de pedra, mòvia custa puru de su molenti chi dda giràt a totu dii; si firmàt sceti candu depiant sbuidai su lacu de sa farra chi ndi bessiat de unu stampu in d-unu ladu. Su chi abarràt aìnturu – su pòddini – ddu donànt a is padda. Fitianamenti sa mola fiat in d-unu aposentu de sa domu.

Is casiddus
Unu tempus in dònnia domu ddoi fiat unu casiddu de ortigu, po fai su meli e sa bresca po sa famìllia. Su meli si faiat una borta a s’annu.

Is puddas
Dònnia famìllia teniat padda, giai chi fiat s’animali prus prus econòmicu de tenni chi no strobàt is àteras fainas. Teniant is puddas scapas me in s’axrola anca si fuliànt puru is arrestus: is puddas fiant bonas puru po allichidiri su logu giai chi si papant totu.

Torna su
prendasdesardegna.it

Crediti