prendasdesardegna.it
prendasdesardegna.it
Traditzionis antigas e giogus

Traditzionis antigas e giogus

De is traditzionis antigas e de is giogus si-ndi chistionat tzia Bonaria Cardia, nascia in Pauli Gerrei in su 1920, una de is prus bècias de sa bidda.

Ca in su mesi de gennaxu afestastus sant’Antoni (su fogaroni o su fogu de carona) e ca finas a is primus annus de su Cincuanta si faiat su fogaroni po santu Pitanu. De is annus de su setanta ddu ant torrau a fai, ma sceti po santu Antoni. Su spàssiu prus mannu fut su de s’imbrutai is manus cun su su foddini de s’ortigu abruxau po ddas passai, carinniendi sa cara de calincunu chi futa canta chi, no scirendi-ddu, no podiat cumprendi s’arrisu de chini ddi fut acanta finas a candu calincunu no si-ddu scoviàt.


M’arregordu puru ca su 24 de làmpadas si fiant is foghixeddus de Santu Giuanni me innui s’imperànt is s’arromadura, ebras beneditas chi si ghetànt me is bias acantu passàt sa processioni, chi agoa beniant pinnicadas, allogadas e imperadas me is fogus. Me is bixinaus si ndi faiant cuàturu muntonis incarreraus e, a parti de merì, ddis-si donàt fogu e si atidànt is muntoneddus currendi s’unu a fatu de s’àteru. Is prus fortis cun sa pampa arta, is àterus candu s’abasciànt.
Custa ocasioni si podiat diventai gomais o gopais de froris. Si pigànt duas naiteddas e scambiendu-si-ddussi naràt po tres bortas: “Gomais (o gopais) seus, sa vista de Deus, sa vista de Santu Giuanni, abarreus gomais (o gopais). Sa dii de su giuditziu a ndi torrai bonus contus”.

M’arregordu puru ca in su mesi de donniasantu, sa dii de totus is mortus, is pipieddus –is animeddas- giriotànt totu sa bidda tochendi sa genna de is domus. Totus ddis donànt calincuna cosa: pani, durcis, figu sicada, mèndula, e aici narendi; is donus fiant pinnicaus in d-una coscinera.

Giogus

Intra medas giogus, m’arregordu su de arrodedda de conca e de fusu.
Si giogàt assumancu in dus, su pipiu cuàt una mèndula o una nuxi in sa manu e pediat a s’àteru: “Arrodedda de conca e de fusu abasciu o a susu”?
Chi intzertàt innui fut cuada sa mèndula sighiàt issu, desinou s’àteru.

Un’àteru giogu fut “luna monta”.
Su giogu incumentzàt tirendi a sorti po chini depiat ponni. Su chi depiàt abarrai a ponni, si pinnigàt tochendi cun is manus is genugus. Su primu chi atidàt is àterus giogadoris in su interis depiat nai a boxi sterria:
- Luna monta
- Due buoi
- Tre re
- Quattro spazzini (e cun sa manu depiàt frigai in sa terra)
- Cinque granate (e depiàt donai unu corpu de culu a su chi fut asuta ponendi)
- Sei morti (chini atidàt, depiàt agruxai is peis comenti arribàt a terra)
- Sette pugni (chini atidàt poniat is pinnigosus impitzus de sa schina de su chi fiat ponendi)
- Otto primo pedale (chini atidàt dont cropu de tacu a culu de su chi poniàt)
- Nove margherita fa le prove
- Dieci sporchi
- Undici sudici
- Dodici ultimo pedale (comenti in su otu)
- Tredici al ritorno te la metto (candu ddu torràt a fai, ddi poniat ponni in sa schina unu srabu, eus a nai su mucadori, su singeddu o itasiollat chi siat)
- Quattordici te la metto (poniat sa cosa)
- Quindici al ritorno te la prendo
- Te la prendo (ddi torràt a pigai sa cosa).

Chini sballiàt pigàt su logu de su cumpangiu incrubau.

A un’àteru giogu ddi narànt su giogu de is pedrixeddas.
Is pera imperadas fiant cincu, una si scudiàt in artu dònnia borta e cuàturu fiant sèmpiri in terra. Chi fut gioghendi scudiàt in artu sa pedra e depiàt boddiri, cun sa matessi manu, una de is pedras de tera (a su primu giru), chena de fai arrui cussa scuta in artu. A segundu giru, ndi depiat boddiri duas paris; a su de tres, tres pera e agoa totus impari.

Sa Carricia
Custu giogu si faiat tirendi a pètia un arrogu de linna imperendi dus. Dus cun a cada de una pètia si depiant scudi de s’unu a s’àteru un arrogu de linna chi, si passàt ainnantis de sa lìnea sinnada a terra, si faiat su puntu.

Su giogat e giogat
Me in s’istadi is giovonus andànt foras de sa bidda, in d-unu logu artu e faiant lobas, prus o mancu beras, cantendi a boxi stèrria: “Giogat e giogat – Elleh, chi giogat? – Caiu cun Caia – Ca gei si bolint”.
E sighiànt de aici finas a candu calincunu no ddus curriat o ddis incaminàt pedra e su giocu acabàt aici.

Una litania po stentai is pipius prus piticus fut:
“Serra serra – palas a terra – palas a muru – serraddu puru – puru serraddu – centu coraddu – coraddu e centu – lira de bentu – lira de oru – tzaracu bonu – bonu tzaracu – no siast macu – maccu no siast – binu no biast – binu nieddu – tzaraccu de Casteddu”.

Oppure:
“Custu est su procu (amostendi su didu mannu) – Custu ddu at mortu (amostendi su lingipingiadas) – Custu ddu at abruschiau (amostendi su de mesu) – Custu nci-ddu at papau (amostendi su de s’aneddu) – E a pistillincheddu ca at scoviau (amostendi su didixeddu) non ndi-ddi ant donau poita at scoviau”.

Torna su
prendasdesardegna.it

Crediti