prendasdesardegna.it
prendasdesardegna.it
Traballus antigus

Traballus antigus

Traballus de fèminas

Sa cumossadura
Sa cumossadura fut unu traballu de fàminas, de totu cussas de sa famìllia; a dex’annus is piciocheddas sciriat giai manixai su sedatzu e ciuexiri. Po cumossai su pani serbiant oras e oras de traballu: incumentzànt comenti obresciat finas a s’ora de prandi; ddu faiant dònnia dexi cuìndixi diis giai chi su pani, allogau me is pobinis e imbussau beni, bastàt po cuddu tanti de diis.


Su trigu beniàt limpiau in ddu unu strexu de ferru, agoa sciacuau e sciugau a su soli e, sciutu, prugau a manu. Luegus mòlliu cun sa mola de pedra, mòvia de su molenti. Agoa si faiat su cerri cerri a sa farra cun diversus sedatzus, a segunda de su pani chi si depiat fai: su sedatzu grussu fut po spoddinai, eus a nai a ndi scerai sa farra de su pòddini; cussu prus piticu, su marineri, serbiat po otenni su sceti o sa sìmbula grussa e su sedatzu de seda fut imperau po fai su simbulinu. Agoa sa farra fut spalinada po ndi bogai su civraxeddu. Po su pani biancu si cerriat un’àtera borta sa farra. A ùrtimu, si scallàt in acua tèbida su framentu, chi s’aciungiat a sa farra e si lassàt axedai totu sa noti in d-una crobi.
A mangianu chitzi incumentzànt a spongiai me in sa scivedda e apustis de ddu ai spongiau, ddu ciuerxiant apitzus de una mesa de linna, finas a candu no torrat moddi. Acabada sa cumòssadura, si torràt a ponni su cumossu me in sa scivedda po duas o tres oras, po s’acabai de axedai beni, agoa si ndi pesàt su pani e ddu lassànt pasiai in d-unu canisteddu, innui sighiat a s’axedai po un’àtera ora. Cust’ora in prus de axedadura si faiat po totu su pani, foras de su còcoi e de su pani biancu.
In s’interis si faiat su forru e una borta callentau comenti boliat, s’allichidiat de sa braxa cun d-unu ferru furriau a cancarroni e agoa si scovàt su forru cun d-una scova de modditzi po ndi arretirai su cinixu. A ùrtimu, si nci ghetàt su pani a su forru cun d-una pàlia de ferru, e fatu fatu ddu castiànt po no ddu fai abruxai.

Su tralaxu e sa produtzioni de arroba

S’imperu de su tralaxu puru fut sceti po is fèminas chi imparànt a ddu imperai giai a piticheddeddas. A prìmu imparànt a tessi su pannu lisu, a pagu a pagu dònnia tessìngiu de ingolli in cojantza, chi fiant pannus lisus, pannus de lana e de bambaxi.
In sa bidda, calincuna fèmina tessit oindii puru, pruschetotu po fai tapetus e coberibancus, ma tialloras e àteras cosas puru.
S’intèssiu prus fàcili de traballai, chi est su prus antigu puru, est su pannu lisu, grussu o fini chi siat, e sa lana. Su bambaxi est stètiu betiu apustis; is madassas si pigànt giai traballadas o chena de essi traballadas, a segunda de s’imperu chi si-ndi depiat fai. A is intèssius cun disennius geometricus ddis narànt a scacu, a cuddus a froris o cun pegus, a soliuru; is coloris e is cosas tessias mudànt de logu a logu a segunda puru de s’estru de sa tessidora.
Annantis de tessi cun su tralaxu si depiat apariciai su filu cun sa cannuga e su fusu. Sa cannuga, chi teniat sa maniga de linna, allisada beni e fata de is pastoris, e su fusu, fiant ainas importantis medas po su tesìngiu.

Su tessìngiu de linu

Sa pranta de su linu, beni connota e produxa in su Gerrei, una borta pronta, faci a is ùrtimas diis de su mesi de lampadas, si-ndi bogàt e posta in s’amoddiadroxu, in s’oru de is arrius. Agoa beniat sciugada a su soli, si faiant is mannugas chi apustis beniant pistadas a mallu asuba de sa pedra de mallai, una pedra lada e forti, e orgunadas cun s’òrgunu (aina fata de dus mutzioni unu striau e firmu, s’àteru chi si movit, chi serbit po stesiai sa corria de su linu de is partis de linna) e scalladas cun d-unu pètini de ferru, faina chi stallàt su cirroni de sa stuppa.
Su cirroni, una corria fini fini, imperada po fai arroba (camisas po fèminas e po mascus), cratzonis de òmini po s’istadi ma po lentzorus e pannixeddus puru. Sa stuppa fut imperada po fai arroba de pagu brofetu comenti pannixeddus, daventalis e tzapulus de coxina po dònnia dii. S’arroba fata a cirroni, po essi beni fata, su stamini (de linu o de cotoni) e s’ordiu boliànt tessius cun su matessi filu, a s’imbressi su stamini de cussus fatus a stupa boliànt fatus cun su cotoni po essi prus fortis e durai de prus.

Su tessingiu de lana e de obraxi

S’obraxi fut importanti meda po su costumu, siat de su mascu chi de sa fèmina; fut incerau e callenti. Tessi s’obraxi fut trumentosu, sceti is prus abistus nci arrennesciant a ddu traballai. S’arroba fut cracada, eus a nai sciusta in acua tebida po no s’impiticai agoa. Sa prentzadura si faiat aìnturu de su lacu, unu casiddu fatu de unu truncu stuvau aìnturu e apoderau de dus acotzus. Sa fèmina ddoi intràt aìnturu scurtza po sighiri a strecai su tessingiu; in s’interis si sighiat a axirai acua chi in parti fut aciupada de s’arroba etotu, s’àtera ndi bessiat de unu stampu de su lacu. Agoi si sciugàt me in su srùbiu de su tralaxu, fendi unu tessingiu allisau e chena de frangia e, a s’acabu, si intigiat cun ebras e nitru. Su colori nieddu si fait fendi buddendi in acua meda su truiscu. Apustis, beniant scoladas. Su nieddu si faiat faendi buddiri in acua meda sa coma de su truiscu. Apustis de ddas ai scoladas, in s’acua buddendi s’aciungiàt virdiolu birdi e agoa si poniat s’obraxi lassendi-ddu a fogu basciu po una pariga de oras, finas a tenni unu colori nieddu pixidu e luxenti. Po fai s’arrubiu si faiat buddiri, in d-un’àteru tianu, sa coma de arrù, de sa carruba, de modditzi; s’arrubiu serbiat po intingi is gunneddas de su costumu de is fèminas. Is tintas po intingi s’arroba fiant fatas totus de is matas e fiant imperadas puru po is tessingius de lana. Is staminis de is tessingius pigant de sa natura, de sa religioni e de is traditzionis de sa Sardinnia.

Traballus de mascus

Sa pastorizia e s’allevamentu funt, de sèmpiri, is traballus prus fatus.
In s’antigoriu su pastori sighiat su tallu de brebeis me is pasturas po dddu castiai e po mori de custu amancàt meda de sa bidda cosa sua. In su sartu papàt pani e casu o lardu e si-nci cabiàt de unu logu a un’àteru a cuaddu, chi fut arriconi, o a cuaddu de mobenti. Su traballu fut diversu a segunda de sa stibada: in s’istadi sa vida fut prus pagu trumentosa po su pastori giai chi podiat torrai fatu fatu a bidda; a de noti castiàt su tallu in s’interis chi pasciàt in sa stua; a de dii, me is oras prus bascosas, candu is brebeis ameriànt, si pasiàt.
In atongiu su traballu fut de prus giai chi nasciànt is angioneddeddus e si-nci cambiànt is brebeis de cuili a corti. Su lati si mulliàt aìnturu de su mussroxu e ghetau aìnturu de is marigas po essi tragau o traballau de su pastori chi faiat su casu.
In beranu si marcànt is angionis de pesai sinnendi-ddi s’origa. Faci a su mesi de maju-làmpadas si tundiàt e acabada sa tundimenta si faiat festa. Po tundi si imperànt is ferrus de tundi e sa lana beniat pinnicada aìnturu de sacus de obraxi e imperada po tessi.

Sa traballa dura de su lati

Apustis de ddu ai mùlliu, su lati boliat colau cun d-unu tzapulu de linu, axirau in su craddaxu de arràmini e callentau in su trebini finas a candu no fut callendi meda po ddi podi aciungi su callu, su stogumu sicau de is angioneddus de lati. Una borta callau, si segàt cun is maus o cun d-unu fusti e boliat lassau pasiai. Agoa si poniat aìnturu de unu strexu de fenu o de ferru a stampixeddus (su discu), arrogau e strecau po ndi bogau su soru. Apustis de una pariga de oras sa piscedda de casu si-ndi bogàt de su strexu e posta, po una dii, in d-unu ateru strexu de linna a murgia. Is pisceddas agoa si poniant a sciugai. A ùrtimu si poniant in logus friscus po s’acabai de fai. Innantis de ddas ponni a sciugai si faiat s’arrescotu cun su soru. Si torràt a ponni su craddaxu cun su soru in su fogu e s’amesturàt abellu abellu. Candu s’arrescotu fut prontu si poniat in d-unu cadinu. Calincunu beciu su casu ddu fait oindii puru.

Torna su
prendasdesardegna.it

Crediti